Καλλικράτης - Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης και Τουριστική Ανάπτυξη της Περιοχής


Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία με την ταχεία διάδοση της πληροφορίας και την ευκολία στη μετακίνηση ο τουρισμός αποτελεί ένα από τους πιο δυναμικούς κλάδους των οικονομιών, που μπορεί αν αξιοποιηθεί σωστά να αποτελέσει την κινητήριο δύναμη της αναπτυξιακής διαδικασίας μιας χώρας ή μιας τοπικής κοινωνίας. Επιπλέον ενισχύει την οικονομική δραστηριότητα σε κλάδους που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με το τουριστικό προϊόν και τις υπηρεσίες. Οι πολλαπλασιαστικές επιδράσεις από την τουριστική ανάπτυξη δεν γίνονται εύκολα αντιληπτές. Είναι προφανές πως όσο μεγαλύτερες οι διαρροές από την οικονομία τόσο μικρότερος ο πολλαπλασιαστής του τουριστικού εισοδήματος. Έτσι η ικανότητα μιας περιοχής να διατηρεί το τουριστικό εισόδημα σχετίζεται με την ικανότητα της να είναι αυτάρκης.
Ο τουρισμός είναι πρωτίστως ένα οικονομικό φαινόμενο, όπου οι επενδύσεις και η δημιουργία απασχόλησης πρέπει να λαμβάνονται ως προτεραιότητες. Όμως, οι δημόσιοι φορείς πολλές φορές είτε μένουν στη ρομαντική διάθεση και στις καλές προθέσεις, είτε εξαντλούν τις ενέργειες τους σε αναλύσεις και μελέτες επί μελετών μακριά από τη σκληρή πραγματικότητα που απαιτεί άλλα. Επιπρόσθετα οι συχνές αλλαγές στη δομή των υπηρεσιών και στις πολιτικές μόνο ευνοϊκή δεν ήταν. Η προσέγγιση των υπηρεσιών πρέπει να αρχίσει να γίνεται πιο τεχνοκρατική και προσγειωμένη στις δύσκολες οικονομικές συνθήκες που αντιμετωπίζει η χώρα. Σήμερα περισσότερο από ποτέ οποιοδήποτε πλεονέκτημα έχει η Περιφέρεια πρέπει να αξιοποιηθεί ώστε να μπουν οι προϋποθέσεις για σταδιακή ανάκαμψη της οικονομίας.
Η κρίση ήδη έχει επιδράσει αρνητικά τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα, έχει παρατηρηθεί μείωση των κρατήσεων και μείωση των ημερών παραμονής των επισκεπτών. Οι επισκέπτες μένουν λιγότερες μέρες, εκμεταλλεύονται κάποια σαββατοκύριακα και επιλέγουν πλησιέστερους προορισμούς. Η αύξηση της τιμής της βενζίνης και των διοδίων έχει επιδράσει αρνητικά και δυσχεραίνει την άφιξη τουριστών από τη Νότια Ελλάδα, είναι πιο εύκολα να επισκεφθεί την περιοχή κάποιος από τα Βαλκάνια (Βουλγαρία, Ρουμανία και την ευρωπαϊκή Τουρκία). Από την άλλη βέβαια, η Εγνατία έδωσε τη δυνατότητα για πιο γρήγορες μετακινήσεις και επιτρέπει σε επισκέπτες από περιοχές όπως η Δυτική Ελλάδα να έχουν ευκολότερη πρόσβαση στην περιοχή. Γεγονός είναι όμως πως τα μερίδια αγοράς της χώρας στις παραδοσιακές αγορές μειώθηκαν (2005-2009) και αυτό γιατί από τη μια αδυνατούμε να βελτιώσουμε την ελκυστικότητα του προϊόντος “ήλιος και θάλασσα” και από την άλλη δεν προωθούμε άλλα εναλλακτικά προϊόντα για άλλες ομάδες επισκεπτών.

Παρά την κρίση, ο προικισμένος τουριστικά νότος της Περιφέρειας με τις παράκτιες περιοχές και τα δυο νησιά Θάσο και Σαμοθράκη είναι αναμενόμενο να συνεχίσει να είναι ο “μαγνήτης” των επισκεπτών. Όμως η ενίσχυση της ενδοχώρας και ιδιαίτερα του ορεινού όγκου της Περιφέρειας, θα εξασφαλίσει την όσο το δυνατόν ισόρροπη ανάπτυξη και θα κινητοποιήσει ιδέες, κεφάλαια και ανθρώπινο δυναμικό που είναι ως σήμερα σχεδόν ανεκμετάλλευτο. Η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού θα διευρύνει τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου όσο και το εύρος των χαρακτηριστικών των επισκεπτών. Πολύς λόγος γίνεται για αυτές τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού (όλα τα σε -ικος παράγωγα του) με πολλές προσπάθειες στα πλαίσια πολλών προγραμμάτων να έχουν ολοκληρωθεί και με αρκετές επιχειρήσεις μικρού δυναμικού να προσπαθούν να επιβιώσουν στην ευρύτερη περιοχή της Περιφέρειας. Δυστυχώς οι επενδύσεις αυτές δεν πληρούν πάντα τις προϋποθέσεις για την επιβίωση τους. Κάθε τέτοιο εναλλακτικό προϊόν για να είναι επενδυτικά ελκυστικό και αποτελεσματικό θα πρέπει να βασίζεται σε ικανή ζήτηση και σε εύρεση της κατάλληλης ομάδας στόχου κάθε φορά ώστε’, και να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα και η κερδοφορία της επένδυσης. Στην Ευρώπη περιοχές με παρόμοια χαρακτηριστικά (ορεινές, ημιορεινές και μάλιστα ακόμη πιο απομονωμένες) έχουν καταφέρει να βρουν διέξοδο μέσα από την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (π.χ. Πυρηναία, Φιλανδία). Παράλληλα η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής μπορεί να δώσει πολλές απαντήσεις και σε άλλους τομείς εκτός από την απασχόληση : Αναβίωση της παράδοσης, σεβασμός στο περιβάλλον και στην αισθητική, πολιτισμός... Όμως θα πρέπει πάντα να παραμένει ο βασικός στόχος που είναι η αύξηση της απασχόλησης στην περιφέρεια και η συγκράτηση του πληθυσμού στο τόπο ιδιαίτερα στις πιο μειονεκτούσες σήμερα περιοχές της.. Τα μέσα : ενέργειες και πρακτικές που έχουν σα στόχο την ενεργοποίηση και του ενδογενούς δυναμικού εκτός βέβαια και από την προσέλκυση επενδυτών.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ έχουμε την ευκαιρία μέσω του Καλλικράτη να καταφέρουμε την αναστροφή της αρνητικής κατάστασης, επαναπροσδιορίζοντας και αναβαθμίζοντας ποιοτικά την τουριστική προσφορά και επανατοποθετώντας το ελληνικό τουριστικό προϊόν στις αγορές με ανταγωνιστικούς όρους. Παράλληλα χρειάζεται να ληφθούν υπόψη και οι λοιπές δομικές αδυναμίες που ανέδειξε η κρίση και να καθιερωθεί ο ρόλος της κεντρικής διοίκησης στη χάραξη μακροπρόθεσμης τουριστικής πολιτικής, βέβαια αυτό δεν αποτελεί ευθύνη της Περιφέρειας αλλά του κεντρικού κράτους, με τους τοπικούς φορείς να αποτελέσουν μοχλό πίεσης προς αυτή την κατεύθυνση.
• Σε επίπεδο αυτοδιοίκησης Α’ βαθμού: Οι διευρυμένοι δήμοι αποκτούν μια ευρύτερη αρμοδιότητα σε γεωγραφικές περιοχές που ταυτίζονται ευκολότερα στην χωρική έννοια του «τουριστικού προορισμού» και θα μπορούν με μεγαλύτερη ευκολία και με ενιαίο τρόπο να ορίσουν συντονισμένες πολιτικές και πρακτικές σε χώρους που παλαιότερα εφαρμόζονταν αντιφατικές και πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενες τουριστικές πρακτικές από διαφορετικές τοπικές αρχές.
• Σε επίπεδο αιρετών περιφερειών: θα πρέπει να υπάρχει ένας συντονιστικός, στρατηγικός, αλλά και εποπτικός ρόλος, ώστε οι επιμέρους στρατηγικές κατευθύνσεις των προορισμών να έχουν μια συμπληρωματική αλλά και προς την ίδια κατεύθυνση στόχευση και να αποτελούν αρμονικά μέρη μιας ευρύτερης εικόνας και ενός ενιαίου ελκυστικού και ποιοτικού προφίλ με έντονη την περιφερειακή συνείδηση που ως τώρα έλειπε από όλους σε μεγάλο βαθμό. Μια ορθολογική αλλά και ριζικά νέα προσέγγιση απαιτεί πρωτίστως κοινό όραμα και στόχους, αλλά και συναίνεση των εμπλεκόμενων φορέων που θα κληθούν να πάρουν στα χέρια τους τις τύχες του τουρισμού στον τόπο τους. Παράλληλα απαιτεί την εμπλοκή τεχνοκρατών που θα αναλύσουν αντικειμενικά τα υφιστάμενα δεδομένα, και θα προτείνουν με πειστικό και τεκμηριωμένο τρόπο εναλλακτικά σενάρια και πολιτικές για μια βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη σε ορίζοντα δεκαπενταετίας και πλέον. Παρουσιάζεται η ευκαιρία κάθε προορισμός να προσδιορίσει προσεκτικά και αξιόπιστα την τουριστική του ταυτότητα και να θέσει τις βάσεις για μια νέα πορεία αναφορικά με την τουριστική ανάπτυξη σε αρμονικό πάντα συνδυασμό με την περιβαλλοντική ευαισθησία, την κοινωνική ευημερία και την οικονομική βιωσιμότητα

Το υφιστάμενο στρεβλό μοντέλο ανάπτυξης που σίγουρα δεν είναι προϊόν στρατηγικού σχεδιασμού, έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του και έχει κάνει σαφή την αδυναμία του να δώσει αποτελεσματικές λύσεις στις δραματικές αλλαγές και ανακατατάξεις που συμβαίνουν γύρω μας. Η χαμηλή έως μηδενική απόδοση των τεράστιων επενδυμένων κεφαλαίων στον τουρισμό είναι περίτρανη απόδειξη ότι βρισκόμαστε σε λάθος δρόμο. Έχουν κατασπαταληθεί χρήματα για εκθέσεις – προβολή – έντυπα – ιστοσελίδες αποσπασματικά και χωρίς την ύπαρξη ενιαίου φορέα καθοδήγησης ούτε καν σε επίπεδο παλιάς Νομαρχίας.
Η νέα δομή του “Καλλικράτη” μπορεί να αποτελέσει τον κεντρικό πυλώνα στήριξης της οργανωτικής δομής η οποία θα συσπειρώσει όλες εκείνες τις δυνάμεις που θα σχεδιάσουν αποτελεσματικά και θα διαχειριστούν ορθολογικά με κοινό όραμα και βιώσιμη προσέγγιση. Ένα σύγχρονο παράδειγμα καλών διεθνών πρακτικών είναι το πετυχημένο μοντέλο των Οργανισμών Διαχείρισης Προορισμού (Destination Management Organization), με ανάλογες προσαρμογές ανά περίπτωση και παραδείγματα λειτουργίας σε όλο τον κόσμο, μπορεί να αποτελέσει την αξιόπιστη λύση οργάνωσης και διαχείρισης για κάθε μορφής προορισμό. Αποτελεί δε παράδειγμα και συνεργασίας ιδιωτικού και δημόσιου φορέα. Ο Οργανισμός Διαχείρισης Προορισμού (DMO) θα καλύψει την ανάγκη για κεντρικό σχεδιασμό και μπορεί να βοηθήσει στην :
 αντιμετώπιση εσωτερικών προβλημάτων
 ποιότητα παρεχομένων υπηρεσιών
 περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα
 ανθρώπινο δυναμικό κοκ.
 αντιμετώπιση ανταγωνιστικών πιέσεων
 σχεδιασμός μελλοντικής πορείας
Ο DMO θα αποτελεί συνεργατικό φορέα που θα επιδιώκει τη σύμπραξη όλων των δημοσίων και ιδιωτικών φορέων που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον τουρισμό μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και ανταγωνιστικός ως προς την παροχή υπηρεσιών για εξασφάλιση εσόδων από τον ιδιωτικό τομέα και από εθνικά ή ευρωπαϊκά προγράμματα. Η διάθρωση του DMO θα μπορούσε να αποτελείται από τις τρεις παρακάτω εμπλεκόμενες ομάδες:
 υπεύθυνος τουρισμού Περιφέρειας (αιρετός) με την επιτροπή τουρισμού του Περιφερειακού συμβουλίου - Στελεχιακή Ομάδα DMO- εξειδικευμένο προσωπικό – στελέχη δημοσίου τομέα
 Συμβούλιο Τουρισμού (Ολομέλεια + Ομάδες Εργασίας)
 Product Clubs (π.χ. CVB δηλ. κέντρα πληροφόρησης)
Τίθεται επομένως θέμα άμεσου και ριζικού επανασχεδιασμού του μοντέλου οργάνωσης και διαχείρισης του τουρισμού σε επίπεδο εθνικό, περιφερειακό αλλά και σε επίπεδο ελληνικών προορισμών. Η νέα δομή του “Καλλικράτη” μπορεί να αποτελέσει τον κεντρικό πυλώνα στήριξης της οργανωτικής δομής η οποία θα συσπειρώσει όλες εκείνες τις δυνάμεις που θα σχεδιάσουν αποτελεσματικά και θα διαχειριστούν ορθολογικά με κοινό όραμα και βιώσιμη προσέγγιση. το αίσθημα συνεργασίας πρέπει να διαποτίσει και τη διασύνδεση ανόμοιων κλάδων όπως πολιτισμός και επιχειρήσεις με τις υπόλοιπες δραστηριότητες όπως αγροτική οικονομία, πολιτισμός και να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρει σε επίπεδο προβολής (δυνατότητες συνδιαφήμισης κ.α). Στον ευρύτερο Ελλαδικό και Ευρωπαϊκό χώρο η Περιφέρεια πρέπει να διαδραματίσει ουσιαστικό συνεργατικό ρόλο με τη δημιουργία ευρύτερων διαπεριφερειακών και διακρατικών συνεργασιών, τη λειτουργία πυλών και κόμβων διευρωπαϊκών δικτύων και τη διασύνδεση δυναμικών κέντρων και περιοχών. Όλα αυτά όμως προϋποθέτουν αλλαγή νοοτροπίας, να αποκτήσουμε αίσθημα συνεργατικότητας, εξωστρέφειας και υγιούς συναγωνισμού και πάνω από όλα περιφερειακής συνείδησης.
Σε επίπεδο επιχειρήσεων οι συνεργασίες είναι επίσης μονόδρομος. Η πολυδιάσπαση και ο κατακερματισμός των αγροτικών κλήρων αλλά και το μικρό μέγεθος των μεταποιητικών και τουριστικών επιχειρήσεων της περιοχής οδηγεί στο συμπέρασμα πως η εξειδίκευση και η συνεργασία σε δίκτυα ομοειδών επιχειρήσεων είναι απαραίτητη αν επιθυμούμε να δημιουργήσουμε οικονομίες κλίμακας. Ένας σύγχρονος σχεδιασμός πρέπει να ευνοεί και να επιδιώκει τη συνεργασία μεταξύ τουριστικών επιχειρηματιών, παραγωγών και φορέων σε συνεργατικά σχήματα, τα cluster. Παρότι σύμφωνα με τα ποσοτικά στοιχεία η λειτουργία των cluster θα απέδιδε τα μέγιστα στο ελληνικό περιβάλλον, στην πράξη δε λειτούργησαν όσο έπρεπε. Και αυτό γιατί η δομή της διοίκησης ως τώρα και η ίδια η νοοτροπία της ελληνικής κοινωνίας με τα έντονα φαινόμενα τοπικισμού και στείρου ατομικισμού δεν ευνοεί τη συνεργασία. Το σύνολο των επιχειρήσεων, λειτουργούν σε κατάσταση απομόνωσης τόσο σε τοπικό επίπεδο όσο και σε διεθνές όπου τα πράγματα είναι πολύ πολύ χειρότερα. Για την αύξηση των πλεονεκτημάτων από τις παραπάνω πρακτικές επιβάλλεται να καταφέρουμε σταδιακά τη διεύρυνση της τουριστικής περιόδου και να εντείνουμε τις προσπάθειες μας για παραγωγή των παραδοσιακών μας προϊόντων. Χρειάζεται σωστός σχεδιασμός για την ανάπτυξη εκείνων των ειδικών μορφών τουρισμού όπως συνεδριακός, θρησκευτικός, αγροτουρισμός και όποιες άλλες η Περιφέρεια μπορεί να ανταπεξέλθει. Να αναδείξουμε το σύνολο των μοναδικών και αυθεντικών μας πλεονεκτημάτων με σχεδιασμό για τη δημιουργία νέων υποδομών. Η σωστή προβολή και ανάδειξη αυτών των αυθεντικών πλεονεκτημάτων είναι το κλειδί της σωστής ανάπτυξης..
Ο τόπος μας έχει όλα τα στοιχεία που του επιτρέπουν να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του αύριο – είναι ακόμη ανέγγιχτος σε μεγάλο βαθμό, γεγονός που του δίνει τεράστιο πλεονέκτημα τη στιγμή που άλλοι προορισμοί και στη χώρα μας έχουν υπερκορεσθεί. Οι εργαζόμενοι πια, ακόμη και στις λιγότερες διάρκειας διακοπές τους, ζητούν άλλα πράγματα μακριά από τα απάνθρωπα τοπία.
Χθές είχαμε : τη βιομηχανική κοινωνία με τα καινούργια προϊόντα και τη μαζικοποίηση του τουρισμού – τα τρια S (Sun, Sea, Sand).
Σήμερα έχουμε την κοινωνία της πληροφορίας – το εμπόριο και τις υπηρεσίες.
Αύριο (και το αύριο ήδη άρχισε να φαίνεται) έχουμε τη ανάγκη του επισκέπτη για εξατομικευμένη υπηρεσία, Η τάση δεν είναι απλά η πώληση κρεβατιών αλλά η πώληση εμπειριών... δημιουργούμε ιστορίες...
Θα πρέπει μια επιτυχημένη καμπάνια να προβάλλει πως κάθε τόπος έχει δυο, τρεις, τέσσερεις όψεις και η καθεμία συμβάλλει στην πολλαπλή εμπειρία. Μερικές από τις ενέργειες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν και αναφέρονται παρακάτω είναι μόνο ενδεικτικές και πρέπει να αποτελέσουν αφορμή παραπέρα ανάλυσης η καθεμία ξεχωριστά. Τα βήματα πρέπει να είναι στοχευόμενα και συγκεκριμένα ώστε να έχουν αποτέλεσμα.
Απαραίτητες ενέργειες για μια καινούργια αρχή θα είναι :
 Συνδυασμένη μελέτη – γνωριμία των εναλλακτικών μορφών (εναλλακτικές αγορές, αγορά ευεξίας, ευ ζην, φύσης κ.λ.π. Εδώ δεν θα πρέπει να παραληφθεί πως η τουριστική κατοικία είναι παράγοντας που προσέλκυσε τα τελευταία χρόνια αρκετούς ξένους στην περιοχή)
 Σχεδιασμός σε περιφερειακό επίπεδο για την επίτευξη της κατάλληλης για κάθε χωρική ενότητα ανάπτυξης,
 Να ξαναγράψουμε τους μύθους μας με τα ματια του 21ου αιώνα (σύγχρονη μετάφραση της ιστορίας και του μύθου- ερμηνεία στο σήμερα). Ο Πολιτισμός ήταν και είναι πάντα συγκριτικό πλεονέκτημα αυτό δε σημαίνει πως είναι και ανταγωνιστικό προϊόν με τον τρόπο που αναδεικνύεται / προωθείται/ πωλείται.
 Ανανέωση εντύπων/ εκπομπών επικοινωνίας με προδιαγραφές (ΙSΟ 843- να σημειωθεί ότι οι σημερινοί χάρτες – έντυπα δεν είναι σύμφωνοι με πρότυπο ΕΛΟΤ ή ISO) – φρένο στην κατασπατάληση πόρων (κακό παρελθόν) και την υπερπροβολή με την έκδοση οδηγών που απεικονίζουν όμως μια “εικονική” πραγματικότητα. μέσω εξειδικευμένης προβολής η συσχέτιση συγκεκριμένων ομάδων της τουριστικής αγοράς και ειδικών τουριστικών προορισμών. παραστατικές εικόνες κάθε εναλλακτικής διαδρομής στη περιφέρεια (πχ αεροδρόμια , κεντρικά σημεία μεγάλων πόλεων κ.λ.π) – έξυπνη χαρτογράφηση με περιφερειακή συνείδηση – πολυθέαμα και για τους πέντε νομούς-
 Λογότυπα για Περιφέρεια – Π.Ε. – Δήμο – Εταιρεία (θεωρία brandname)
 Μασκότ σε κάθε περιοχή ( συγκινεί τα παιδιά και κινητοποιεί τους ενήλικες) εργαλείο και του ιδιωτικού τομέα στις καμπάνιες, ευρύτερα οι μύθοι κάθε περιοχής – οι ήρωες τα ήθη και τα έθιμα – η γαστρονομία επανέρχονται στο προσκήνιο όχι ως στείρα προσέγγιση του παρελθόντος αλλά ως δείγμα πολιτισμού σεβασμού σε αειφόρο ήπια τουριστική ανάπτυξη .
 Θέσπιση βραβείων καινοτομίας και καλών πρακτικών ανά τομέα
 Οι ιστοσελίδες που δημιουργήθηκαν με τόσους πόρους να αξιοποιηθούν αρκεί να είναι βέβαια ποιοτικές κάτω από μια ομπρέλα – επικαιροποίηση τους – κανένα παλιό έργο χαμένο
 Ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού (να μελετηθεί σε τρια επίπεδα : επιμόρφωση – εικόνας και συμπεριφοράς των επιχειρηματιών τουρισμού- συνεργασίας με κάθε ΠΕ και πολιτικών (τουριστική πολιτική για την απασχόληση και πολιτική απασχόλησης για τον τουρισμό- με εξάρτηση απο κεντρικές πολιτικές) και η αναβάθμιση των υπηρεσιών μέσα από την εκπαίδευση και επιμόρφωση του ανθρώπινου σε επίπεδο περιφέρειας
 Νέοι θεσμοί συνεργασίας όπως αναφέρθηκαν παραπάνω (π.χ. Οργανισμοί Διαχείρισης Προορισμού, clusters) με Ευέλικτες διαδικασίες
 τα κίνητρα, οικονομικά, πολεοδομικά ή κανονιστικά, (ή τα αντικίνητρα) μέσω των οποίων ενισχύονται (ή αποτρέπονται) συγκεκριμένες παρεμβάσεις και ενέργειες και στην πράξη ενισχύεται ή περιορίζεται η τουριστική ανάπτυξη κάθε περιφερειακής χωρικής ενότητας, (με τη βοήθεια της κεντρικής διοίκησης )
Πρώτα πρώτα όμως θα πρέπει να μπει ένα ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΑΚΑΣΙΩΝ για τα επόμενα βήματα. Δεν μπορούν σίγουρα να γίνουν όλα μαζί – τα βήματα πρέπει να είναι συγκεκριμένα και δυστυχώς περιορίζονται και από την υφιστάμενη οικονομική κατάσταση.
Πολύ ορθά ξεκίνησαν οι επαφές σε όλα τις ΠΕ, το επόμενο βήμα θα πρέπει να είναι απαραίτητα και μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο να αναλυθεί την υφιστάμενη κατάσταση της περιφέρειας. Γιαυτό απαιτείται:
Χαρτογράφηση της περιοχής ως προς το φυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο, το υπάρχον επιχειρηματικό τουριστικό περιβάλλον, το ανθρώπινο δυναμικό, τις υφιστάμενες μελέτες, τα στοιχεία αφίξεων και διανυκτερεύσεων με τις μεταβολές κατά τα τελευταία χρόνια, τις υποδομές και την ισχύουσα νομοθεσία καθώς και την πρόσβαση σε πηγές χρηματοδότησης. Είναι καλό να αξιολογηθούν οι πολιτικές που έχουν εφαρμοστεί ως τώρα και το κόστος των όποιων δημοσίων επενδύσεων ώστε να αξιολογηθεί και το αποτέλεσμα που επέφεραν...
Το πώς θα ξεκινήσει η συνολική προσπάθεια τουριστικής ανάπτυξης της Περιφέρειας και το πια βήματα θα είναι τα πρώτα, αφού γίνει η όσο το δυνατόν πληρέστερη αξιολόγηση της πραγματικότητας, αποτελεί πολιτική απόφαση και συνδυασμός και των οικονομικών δυνατοτήτων του σήμερα…